Về ý nghĩa xã hội thì bắt buộc chữa bệnh có mục đích
là phòng ngừa khả năng tiếp tục phạm tội.
Về pháp lý, việc áp dụng biện pháp tư pháp bắt buộc chữa
bệnh còn nhằm bảo đảm cho các hoạt động điều tra, truy tố, xét xử đối với những
cá nhân có đủ năng lực trách nhiệm hình sự; đối với trường hợp người bị kết án
hoặc đang chấp hành án hình phạt tù nhằm vừa bảo đảm tính nhân đạo, tính nghiêm
minh và hiệu quả của pháp luật hình sự, phù hợp với luật pháp quốc tế.
Về điều kiện áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh được
quy định tại Điều 49 BLHS; khoản 1 Điều 447 BLTTHS, khoản 4 Điều 23, khoản 7 Điều
25 hoặc khoản 5 Điều 37 Luật thi hành án hình sự, theo đó khi có căn cứ cho rằng
người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội; người bị kết án phạt tù đang tại
ngoại, người được hoãn thi hành án phạt tù hoặc tạm đình chỉ chấp hành án hình
phạt tù và người đang chấp hành hình phạt tù không có năng lực trách nhiệm hình
sự thuộc trường hợp đang mắc bệnh tâm thần, một bệnh khác làm mất khả năng nhận
thức và khả năng điều khiển hành vi.
Để xác định đúng điều kiện áp dụng biện pháp tư pháp bắt
buộc chữa bệnh cần trưng cầu giám định pháp y tâm thần, có Kết luận giám định
pháp y tâm thần.
Về thẩm quyền quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa
bệnh, Viện kiểm sát có thẩm quyền quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh
trong giai đoạn điều tra, truy tố; Tòa án có thẩm quyền quyết định áp dụng biện
pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn xét xử và thi hành án.
Tuy nhiên, trong thực tiễn xảy ra trường hợp người thực
hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội đang trong giai đoạn thụ lý nguồn tin về tội
phạm thì có kết luận giám định pháp y tâm thần, theo đó tại thời điểm giám định
người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội bị bệnh tâm thần; còn thời điểm trước,
trong và sau khi thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội thì chỉ bị hạn chế về
khả năng nhận thức và khả năng điều khiển hành vi.
Vậy trong trường hợp này, giải quyết nguồn tin về tội
phạm bằng Quyết định không khởi tố vụ án hình sự và áp dụng biện pháp bắt buộc chữa
bệnh có đúng pháp luật hay không.
Theo
quy định của BLTTHS thì việc áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn
giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố (giải quyết nguồn
tin về tội phạm) chưa được đề cập đến.
Hiện
nay, đang có nhiều quan điểm về việc áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong
trường hợp đã nêu trên.
Quan
điểm thứ nhất: được áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh theo quy định tại điều
49 BLHS. Vậy vấn đề dặt ra sẽ thực hiện theo trình tự, thủ tục như thề nào vì BLTTHS
không quy định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn giải quyết
nguồn tin về tội phạm.
Quan
điểm thứ hai: Muốn áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh để phù hợp với quy định
của BLTTHS thì phải khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can. Tuy nhiên, việc khởi
tố vụ án hình sự và khởi tố bị can là không đúng pháp luật vì tại thời điểm này
người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội đã bị bệnh tâm thần.
Quan
điểm thứ ba: không áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh được vì BLTTHS không
quy định thẩm quyền, trình tự, thủ tục trong giai đoạn giải quyết nguồn tin về
tội phạm. Vậy vấn đề đặt ra nếu không áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh thì
sẽ có nguy cơ người này tiếp tục thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội.
Theo
quan điểm của người viết bài thì trong trường hợp này, cần thiết áp dụng biện
pháp bắt buộc chữa bệnh. Vì tại thời điểm giám định thì người thực hiện hành vi
nguy hiểm cho xã hội bị bệnh tâm thần, nhưng trong khi thực hiện hành vi nguy
hiểm cho xã hội người này chỉ bị hạn chế về khả năng nhận thức và khả năng điều
khiển hành vi thì vẫn bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Vì vậy, cần áp dụng biện
pháp bắt buộc chữa bệnh với mục đích là phòng ngừa khả
năng tiếp tục phạm tội. Từ
những phân tích trên, đề nghị liên ngành trung ương cần đề xuất sửa đổi bổ sung
Bộ luật Tố tụng hình sự theo hướng quy định cụ thể về thẩm quyền, thủ tục áp dụng
biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn giải quyết nguồn tin về tội phạm.
Rất
mong nhận được ý kiến về nội dung này của các bạn đọc./.